İl ne demek ?

                                             ESKİ TÜRKLERDE İL NE DEMEK ?

Orhun Abidelerinde “il” kelimesi devlet anlamında kullanılmış olup, Kaşgarlı Mahmut’un lügatında da “il” barış anlamında kullanılmıştır. “İl” kelimesinin bu iki değişik anlamı eski Türklerde devlet ile barış arasında kurulmuş olan sıkı bağı göstermektedir. Devlet tabiri eski Türklerde genellikle “tutmak” fiiliyle söylenirdi. “İl tutmuş”, günümüzün Türkçesi ile devlet idare etmiş anlamıyla karşımıza çıkmaktadır. Eski Türkçede “il”, V. Thomsen’e göre “siyasi bakımdan müstakil, muntazam teşkilatlı millet” demektir. A.v. Gabain’e göre il “ülke, imparatorluk, iktidar veya hükümet”; R. Giraud’ya göre, “Teşkilatlı devlet, imparatorluk, siyasi hâkimiyet”; G. Clauson’a göre, “Bir müstakil hükümdar tarafından idare edilen siyasi birlik” manasına gelmektedir. İl teşkilatlı ve bağımsız sosyal bütün olan milleti ve devleti temsil etmekteydi. İl, aynı zamanda toprağı, halkı ve ortak hukuki düzeni olan töre ile yurdu ve milleti koruyan, refah ve huzur içinde yaşamasını sağlayan, siyasi bir kuruluştu. Bu siyasi varlığa Türk tarihinde devlet baba adı verilmiştir. Türkler de devlet, tarihi geleneklerle teşkilatçılığın bütünleşmesinden doğmuştur. Farklı fonksiyonlara sahip olan kurumların ortaya çıkışı da, yine bu anlayışın eseridir. Sonuç olarak eski Türklerde devletin karşılığı olan kelimenin “il” kelimesi olduğu belirtilmiştir. İl; aile (urug), urugların birleşmesiyle boy (kabile), budun (kabileler birliği) halkaların en gelişmiş ve son şekli olarak belirmektedir. Devlette boy ve budun yapılarını pek bozmayan, bununla birlikte en uzak noktalara bile merkezi idarenin etkili bir şekilde hissedildiği bir siyasi teşkilatlanma söz konusudur. Eski Türklerde, yurdun korunması, ülke çapında sulh, sükûn ve adaletin sağlanması merkezi yönetimin sorumluluğu altındadır.
Kullandığım kaynaklar: 
Davut Dursun, Siyaset ve Toplum.
Mehmet Niyazi, Türk Devlet Felsefesi.
İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü.
Metin İşçi, Türk Yönetim Tarihi.
Ahmet Taşağıl, "Eski Türk İdaresi", Tarih ve Medeniyet.
Laszlo Rasonyl, Türk Devletinin Batıdaki Varisleri ve İlk Müslüman Türkler.