"Başkasına ait kaynakları haksız yere kullanmak" manasında insanlık tarihiyle başlatılan sömürgecilik, modern anlamda 15. yüzyıl sonlarından itibaren ortaya çıkan ve günümüze kadar gelen süreçtir. Avrupa'nın güçlü devletlerinin dünyanın diğer ülkelerinin topraklarını ve kaynaklarını keşif, ilhak, işgal ve istimlak ederek kendi ülkeleri için kullanma olgusudur. Bu olguda İngiltere dünyanın en büyük sömürge İmparatorluğuna sahip olmuştur. İngiliz sömürgeciliğini 5 aşamaya ayırmak mümkündür.
- 1763 Paris Antlaşmasına kadar olan genişleme dönemi
- 19. yüzyıl ortalarına kadar gelen ilhak ve yerleşme süreci
- 1. Dünya Savaşı'na kadar olan modern emperyalizm
- 1945'e kadar gelen tutunma dönemi
- 1945'ten sonra Sömürge İmparatorluğunda dağılma süreci
Haçlı Seferlerine kadar büyük ölçüde içine kapalı bir şekilde yaşayan Avrupa, artan nüfus yoğunluğuna rağmen sınırlı toprağa sahip olmanın baskısı ve sıkışıp kalmışlığın sonucu olarak açık denizlere yönelmişti. Portekizliler ve İspanyollarında öncülüğündeki bu girişim sonucu keşfedilen yeni topraklar 1494'de İspanya ile Portekiz arasında varılan Tordesillas Antlaşması ile paylaşıldı. Yaklaşık 1 asır süren rakipsiz dönem sonrası 17 yüzyıldan itibaren Hollonda, Fransa ve İngiltere de sömürge arayışına çıktı. İngiliz Doğu Hindistan Şirketi, İngiliz sömürgeciliğinin ciddi anlamda ilk adımıdır.
18. yüzyıl boyunca Amerika ve Asya'da yoğunlaşan İngiliz yayılmacılığı, öncelikle sömürgelerde ki çalışan ihtiyacını karşılamak için, Afrikalı köle ticaretine başladı. Sömürge faaliyetleri öncelikle ticari ve ekonomik ağırlıklı idi. Zaman için de siyasi, stratejik, ideolojik ve dini faktörler de etkili oldu. Amaç İngiltere'ye fazla para ve kaynağın girmesi ve mümkün olduğunca da az çıkmasıydı. Karlı olan bu ticarette Fransa ile gerginliklerde yaşanmıştı. 7 Yıl Savaşlarında İngiltere Fransa'ya kesin üstünlük sağlamış ve Doğu da, Batı da önü tamamen açılmış oldu.
Avrupa da sanayi devriminin başlamasıyla, serbest ticaret emperyalizmi denilen 2. döneme başlayan İngiliz sömürgeciliği hakim olduğu toprakları hammadde olmalarının yanında bir pazar oluşturmak üzere de teşkilatlanmaya başladı. Toprak düzeni İngiliz ihtiyacına göre şekilleniyor, sanayinin gelişmesi önlenerek İngiliz mamullerinin tüketilmesi teşvik ediliyordu.
1838'de Osmanlılarla ticaret anlaşması, Çin ile 1840-1842'de limanlarının dış ticarete açılmaları gibi anlaşmalar yaptı. Hindistan yolunun güvenliği İngiliz Sömürge siyaseti için öncelikli konuma yükselmişti. 1869'da Süveyş Kanalı'nın tamamlanması, Hindistan yolunu kısaltırken güvenliğini daha hassas duruma getirdi. Stratejik öneme sahip Kıbrıs Adası, 1878'de "kira" adı altında ele geçirildi.
19.yüzyılın ikinci yarısında dünya "modern emperyalizm" denilen süreci yaşadı. Daha önce şirketlerle yürütülen sömürgecilik, rekabet ve güvenlik telakkileriyle devlet eliyle yürütülmesi şeklinde olan süreçtir. Dünya topraklarının neredeyse %80'inin bir kaç Avrupa Devleti arasında paylaşıldığı dönemdir.
İngiltere 1882'de Mısır'ı, 1899'da Sudan'ı işgal etti. Yüzyıl sonuna gelindiğinde Ümit Burnu'na kadar Afrika'nın büyük kısmı İngiliz hakimiyetine girmişti. Kızışan paylaşım yarışlarıyla 1. Dünya Savaşı yaşandı. Sonrasında ortaya çıkan milliyetçilik ve anti-emperyalist siyasal düşüncelerin gelişmesiyle sömürgelerden bağımsız talepleri gecikmedi.
İngiltere, sömürge yönetimi tarzında değişiklik yaparak sınırlı özerk yönetim uygulamasına geçti. İç işlerini kendi seçtiği bir idare ile yönetirken güvenlik ve dış ilişkileri tamamen Londra'dan tayin edilen bir genel vali marifetiyle İngiliz Hükümeti tarafından yürütülüyordu. İngiltere bunların bağımsızlığını 1931'de kabul etti.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder